اولین و جامعترین پایگاه نقد و بررسی آراء مستشرقان

استشراق در لغت

شرق شناسی یا خاورشناسی که در زبان عربی از آن با عنوان (( استشراق )) یاد می شود معادل واژه انگلیسی  ((ORIENTALISM)) می باشد . سیر تحول این واژه به این صورت است که اين واژه انگليسي (Orientalist)در آغاز سال 1766م.

در موسوعه‌اي لاتيني نسبت به «پدر بولينوس» به کار برده شد[1] و يا طبق نظر برخي از نويسندگان سال 1779 يا 1780 اولين کاربرد را در انگلستان[2] داشته است. سپس در سال 1799 وارد زبان فرانسه و در سال 1838 وارد فرهنگ آکادمي فرانسه[3]، و در سال 1812م. وارد فرهنگ آکسفورد شد[4].

کلمه ((استشراق)) از ریشه شرق به معنای خاور است.

براساس تعریف ارائه شده در کتب لغت مستشرق کسی است که آگاه از لغات زبان ها و آداب و رسوم باشد و اسم مشتق آن، استشراق است.

در کتب لغت انگلیسی 3 مفهوم رایج از شرق وجود دارد: نخستین مفهوم آن،که معادل واژه انگلیسی east می باشد عبارت است از جهت جغرافیایی هر نقطه ای که روی به جانب دمیدن خورشید است.دومین مفهوم شرق که آن نیز مفهوم جغرافیایی دارد، معادل کلمه انگلیسی (( orient)) می باشد که عبارت است از مشرق در اصطلاح خاورشناسی ،دور،نزدیک،میانه. [5]

اما مفهوم مشرق در اصطلاح خاورشناسی،معنایی فرا جغرافیایی و مفهوم فکری _ عقیدتی دارد.

استشراق در اصطلاح

وجود جلوه‌هاي گوناگون شرق‌شناسي در دوره‌هاي مختلف تاريخي و مناطق متعدد موجب شده که هر نويسنده‌اي تعريف خاصي براي استشراق‌ نموده که منطبق با مشاهدات و معلومات خودش بوده، به همين دليل تعريف‌هاي فراوان و متفاوت توسط دانشمندان ارايه شده است، به صورتي که برخي کارشناسان استشراق[6] تدوين يک تعريف دقيق جامع و مانع را براي استشراق محال دانسته‌اند.

برخی تعاریف

در خصوص معنای اصطلاحی میان متفکرین در این زمینه اختلاف وجود دارد که ما با رعایت اختصار نمونه هایی از این تعاریف را بیان خواهیم نمود.

الف) سیدمحمد باقر حکیم

”خاور شناسی حرکتی است دارای جلوه فرهنگی و علمی که گروهی از غربی ها آن را هدایت کرده به گونه ای که در حیات فرهنگی شرق تأثیر مهمی دارند.“ [7]

ب) ادوارد سعید 

“خاور شناسی عبارت است از نوعی سبک غربی در رابطه ایجاد سلطه،تجدید ساختار،داشتن امریت و اقتدار بر شرق است.“

ج) ابراهیم رضوان  

 ”خاورشناسی عبارت است از مطالعه غربی ها درباره باورها،تاریخ ، آداب و دیگر امور شرق“[8]

د) محمّدحسین علی الصغیر

 استشراق، شرق‏شناسی یا خاورشناسی در تعبیری موجز، دسته‏ای از پژوهشهای غربیهاست که در خصوص میراث شرق و بویژه مسائل مرتبط با تاریخ، زبان، ادبیات، هنر، علوم، عادات و سنن آن انجام می‏پذیرد. بنابراین، خاورشناس، فردی از دیار مغرب‏زمین است که میراث شرق و هر آنچه را که به نوعی به تاریخ، زبان، ادبیات، هنر، علوم، عادات و سنن آن تعلق دارد، بررسی می‏کند. این اصطلاح، شامل همه شاخه‏های دانشی می‏شود که به پژوهش درباره همه ملتهای شرقی، زبان، دین، علوم، آداب و رسوم و فنونشان می‏پردازد.[9]

در واقع این تعاریف و تعریف های دیگر در برخی جهات با یکدیگر شباهت هایی دارند و همانطور که می بینیم در تمام این تعاریف غربی بودن خاورشناسان مطرح شده است هرچند که در برخی جهات دیگر این تعاریف دچار اختلاف با یکدیگر شده اند.               

 استشراق دارای شعبه‏های مختلفی مانند اسلام‏شناسی، عرب‏شناسی و هندشناسی می‏باشد که شامل مجموعه‏ای از فعالیتهای مربوط به کشف منابع علمی و باستانی، گردآوری و نگه‏داری مواد فرهنگی، فهرست‏نگاری و کتاب‏شناسی، روزنامه‏نگاری، تحقیق، بررسی، ترجمه و تصحیح متون و انتشار آنها می‏شود.[10]

ولي به صورت عام مي‌توان گفت: استشراق يعني: مجموعه تلاش‌هاي علمي غربيان براي شناسايي و شناساندن کشورها و شرايط جغرافيايي، منابع، معادن، تاريخ، قوميت‌ها، زبان، ادبيات، هنر، آداب، سنن، عادات، فرهنگ، باورها، اديان، تمدن‌ها، ويژگي‌هاي روان شناختي، حساسيت‌هاي روحي، ابعاد خطرناک و نقاط آسيب‌پذير مردم آن کشورهاي مشرق زمين از خاور دور تا خاور نزديک و شرق درياي مديترانه و حتي سرزمين‌هاي ديگر اسلامي در آفريقاي‌ شمالي و ديگر نقاط جهان در جهت کشف ثروت‌هاي مادي و معنوي آنان براي تأمين منافع غربيان.

تعريف ياد شده گرچه مفصّل است، اما جامع مي‌باشد.

استشراقي که مورد نقد و نظر عالمان اسلامي و دستور کار نوشته حاضر است، فقط حوزه خاصي از تلاش‌هاي استشراقي را مدّ نظر قرار داده که عبارت است از: «اسلام‌شناسي توسط غير مسلمانان».[11]

 

 

 

[1]. الظاهرة الاستشراقية، ص 292.

[2]. شرق شناسي، ادوارد سعيد، ص 16.

[3]. الاستشراق والخلفية الفکرية للصراع الحضاري، ص 20.

[4]. رويکرد خاورشناسان، ص 10.

[5]. رویکرد خاورشناسان به قرآن ص19 به نقل ازاعجاز قرآن ازدیدگاه مستشرقان،رئیس اعظم شاهد

[6]. الحاج، ساسي سالم، الظاهرة الاستشراقيه واثرها في الدراسات الاسلاميه، ج 10، ص 20.

[7] . المستشرقون و شبهاتهم حول القرآن الریم ص19

[8] . اعجاز قرآن ازدیدگاه مستشرقان ص21

[9] . محمّدحسین علی الصغیر، خاورشناسان و پژوهشهای قرآن، ترجمه محمّدصادق شریعت، چاپ اوّل، قم، مؤسسه مطلع الفجر، 1372، ص13.

[10] . محمّد نوری، «خاورشناسان و فرقه‏شناسی»، مجله هفت آسمان، شماره 1، ص175

[11] . پرسش‌هاي قرآني جوانان (19)مستشرقان ، دكتر محمد حسن زماني ص17

 

منبع :مفهوم‌شناسی، تاریخچه و دوره‌های استشراق

دکتر محمدحسن زمانی ، مجله قرآن و مستشرقان ،شماره اول،زمستان 1385

 

• < قبلی